Παθολογική ζήλια: Αντιμετωπίζεται;

από τον Στάθη Μπαρτζώκα

Ένα συναίσθημα που όλοι κάποια στιγμή θα νιώσουμε στη ζωή μας. Συνήθως είναι η αντίδρασή μας σε μια- υπαρκτή ή μη- απειλή. Για παράδειγμα, αισθανόμαστε ότι θα χάσουμε τον σύντροφό μας ή τον καλύτερό μας φίλο ή ένα προνόμιο που έχουμε. Ωστόσο, τι γίνεται όταν το παρακάνουμε; Όταν αυτό το ανθρώπινο συναίσθημα γίνεται παθολογικό;  Είναι, τελικά, η ζήλια ψυχιατρική διαταραχή;

Στο Αμερικάνικο ταξινομητικό σύστημα ψυχιατρικών διαταραχών DSM-5 δεν κατατάσσεται κάπου. Πρόκειται περισσότερο για σύμπτωμα παρά γι’ ασθένεια. Κυριότερη συνιστώσα της παθολογικής ζήλιας είναι ο έρωτας. Αυτός που ζηλεύει νιώθει ότι το ερωτικό του αντικείμενο γίνεται αποδέκτης άλλου ερωτικού συντρόφου. Παντού πλανάται μία απειλή ότι κάτι γίνεται, το οποίο όμως δεν μπορεί για διάφορους λόγους να το καταλάβει. Θυμός, απόγνωση και ανεπάρκεια είναι τα συνοδά συμπτώματα της ζήλιας. Πολλές φορές η ζήλια είναι μια φυσιολογική αντίδραση απέναντι σε μια πραγματική απιστία, αλλά αρκετές  δεν σχετίζεται με την πραγματικότητα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παραληρηματικές ιδέες.

Σημάδια και συνέπειες

Συχνά, η ζήλια δεν απευθύνεται μόνο στο σύντροφο αλλά και σε φίλους, συγγενείς ή απλά γνωστούς. Ο ψυχικός πόνος είναι μεγάλος και για αυτόν που ζηλεύει και για το περιβάλλον του. Ο/η σύντροφος δέχεται συνεχείς ερωτήσεις σε στιλ ανάκρισης όσον αφορά την πίστη τους. Όποιος ζηλεύει παθολογικά έχει έντονο το αίσθημα της καχυποψίας οπότε δεν αποκλείονται και παρανοϊκές συμπεριφορές. Υπάρχει τεράστιος φόβος εγκατάλειψης και εξαπάτησης. Η οργή κατευθύνεται και προς τον αντίζηλο, είτε λεκτικά με απειλές ή ακόμα και με την άσκηση σωματικής βίας. Το άτομο που ζηλεύει ψάχνει κινητά, τσάντες, μηνύματα, τυχαία τηλέφωνα και οποιαδήποτε άλλη ένδειξη που να επιβεβαιώνει τον φόβο του. Κοιτάζει τα βλέμματα, ψάχνει τα νοήματα, μια συνεχόμενη απειλή τον οδηγεί πολλές φορές σε υπερβολές.

Τα άτομα που δέχονται την ζήλια πολλές φορές περιγράφουν την ζωή τους ως αφόρητη και βασανιστική. Νιώθουν ότι κάποιος ελέγχει συνέχεια την ζωή τους, ό,τι κάνουν και ό,τι πουν.

Η ζήλια συνήθως οδηγεί σε διάλυση φιλικών, κοινωνικών και ερωτικών σχέσεων, ενώ συνδέεται με βίαιη και επιθετική συμπεριφορά. Τα θύματα της ζήλιας τις περισσότερες φορές είναι οι γυναίκες.

Αιτίες

Από την παιδική ηλικία, όταν οι γονείς δεν αναπτύσσουν στενή συναισθηματική σχέση με το παιδί, αυτό γίνεται καχύποπτο και ανασφαλές. Ψάχνει συνέχεια την προσοχή, την επιβεβαίωση και την συναισθηματική ασφάλεια. Υπάρχει ένα διαρκές κενό, το οποίο δεν μπορεί να καλύψει και ζει μέσα στην καχυποψία ακόμα και στην περίπτωση που δεν υπάρχει αντικειμενικός λόγος για κάτι τέτοιο. Μεγαλώνοντας αυτό το παιδί γίνεται καχύποπτος και γεμάτος ενοχές ενήλικας, άρα ζητάει την συνεχή επιβεβαίωση από τον ερωτικό του σύντροφο.

Μόνιμα αισθήματα εγκατάλειψης τον κατατρέχουν, με αποτέλεσμα να «κρεμιέται» όπως λέμε από τον άλλον και να προσπαθεί να του ελέγξει την ζωή. Η συνεχής ζήλια, όσο και αν παροδικά ανακουφίζεται με εκδηλώσεις αγάπης, τελικά οδηγεί σε διάλυση της σχέσης. Πολλοί άντρες που διαπίστωσαν σε πολύ πρώιμη ηλικία ότι η μητέρα τους έχει εξωσυζυγικές σχέσεις, έχουν μια μόνιμη ανασφάλεια για την δικιά τους σύντροφο. Πολλές φορές η παθολογική ζήλια συνδέεται, ακόμη, με διαταραχές προσωπικότητας και άλλες ψυχιατρικές παθήσεις, όπως είναι η κατάθλιψη και ο αλκοολισμός.

Βάλτε φρένο

Τι πρέπει να κάνει κάποιος που ζηλεύει; Αν δεν υπάρχει αντικειμενική αιτία ζήλιας πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι το πρόβλημά του έχει να κάνει με τον ίδιο και όχι με το άτομο που ζηλεύει.

Ιδιαίτερη βοήθεια μπορεί να προσφέρει και ο σύντροφος καταγράφοντας σκέψεις και συναισθήματα στις διάφορες εκρήξεις ζήλιας.

Δες κι αυτό: Πρωινό μακιγιάζ: Όλα τα μυστικά για να το πετύχεις

 Πολλές φορές το άτομο ζηλεύει παθολογικά, όταν βλέπει αλλαγή συμπεριφοράς, αλλαγή εμφάνισης του συντρόφου (προσέχει πιο πολύ τον εαυτό του). Τότε νομίζει ότι όλα αυτά γίνονται για να γίνει ελκυστικός ο άλλος στον αντίζηλό του. Γι’ αυτό και καλό είναι αυτός που ζηλεύει να αναγνωρίζει τα «σημάδια» της αντίστοιχης συμπεριφοράς του και να τα αξιολογήσει προτού αυτή γίνει κουραστική ή και ανυπόφορη. Σημαντικό είναι, επίσης, να ξεκινήσει να εμπιστεύεται τον ίδιο και τον σύντροφό του και να παλέψει με την ανασφάλειά του. Αλλά και να επιχειρεί να βάλει τον εαυτό του στη θέση του άλλου. Να αναρωτηθεί, δηλαδή, αν ο ίδιος θα μπορούσε να συναναστραφεί έναν άνθρωπο που ελέγχει την κάθε του κίνηση και που του δημιουργεί ένα αίσθημα ασφυξίας.

Αξίζει να σημειωθεί πως πολύ έντονη δυσφορία μπορεί να εκδηλωθεί όταν παράλληλα με την ζήλια υπάρχει άγχος και συναισθηματική διαταραχή. Η υποστηρικτική ατομική ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχιατρικών διαταραχών που πιθανόν να συνυπάρχουν (κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές) μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της παθολογικής ζήλιας. Το σημαντικότερο όλων είναι να καταλάβει αυτός που ζηλεύει ότι το πρόβλημα είναι δικό του και συνήθως έχει να κάνει με την προσωπικότητά του.

Ο Στάθης Μπαρτζώκας είναι ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, www.stathisbartzokas.com/